Anafilaksja – ratunku!

Sporo ludzi ma alergie (tak, tak, pewnie nie bawiliście się jako dzieci w kałużach i mieszkaliście w hermetycznie czystym mieszkaniu i teraz to wszystko możecie zwalić na rodziców :P). Nasz organizm jest taki dziwny, że potrafi czasami płatać figle i nagle – bach! – nie możemy jeść truskawek i marchewek. O ile znaczna większość alergii to po prostu łzawiące oczy i opuchnięte usta, to anafilaksja jest stanem niebezpiecznym i może nawet prowadzić do śmierci. Warto więc wiedzieć jak się objawia i co zrobić, gdy zaobserwujemy ten stan u kogoś.

Najpierw zaczniemy od trochę backgroundu.

Reakcja anafilaktyczna, anafilaktoidalna i wstrząs anafilaktyczny – co za różnica?!

Anafilaksja to szybko postępująca uogólniona (całego ciała) reakcja nadwrażliwości. W teorii odróżnia się dwie typu reakcje: reakcja anafilaktyczna i reakcja anafilaktoidalna. Obie objawiająsię tak samo, lecz różnią się mechanizmem, który za nimi stoi.

Reakcja anafilaktyczna jest reakcją alergiczną, która rozpoczyna się po ekspozycji na pewne czynniki (alergeny – czyli czynniki, które uczulają). Głównymi takimi alergenami są jedzenie (orzechy, cytrusy, owoce morza, jajka), jady owadów błonkoskrzydłych (i trochę rzadziej w Polsce niż w tropikalnych krajach – węży) i leki. Niektóre osoby potrafią tak silnie zareagować na pokarmy, że wystarczy sam zapach pewnych potraw (teraz chyba przed każdym otwieraniem puszki z solonymi orzeszkami będę się pytać, czy ktoś ma alergię). Reakcja anafilaktyczna może również wystąpić na lateks, sierść zwierząt, przetoczenie krwi czy szczepionki (nie, to nie jest wymówka, aby nie szczepić swoje dzieci, anafilaksja występuje u około 1 na 1 milion szczepionych dzieci!). Reakcja ta występuje po drugim kontakcie z alergenem, gdyż ciało najpierw musi wyprodukować przeciwciała (IgE) za pierwszym razem, które przy powtórnym kontakcie powodują masywną reakcję.

Reakcja anafilaktoidalna natomiast nie jest reakcją alergiczną (w tej reakcji biorą udział inne mediatory, niż te w alergii, a przeciwciała nie grają roli).
Objawy takiej reakcji w sumie niczym się nie różnią i dla Was różnicy większej to nie będzie miało, ale podałam Wam taką wiedzę dla wtajemniczonych, bo przecież jesteście tutaj po to, aby dowiedzieć się ciekawych medycznych rzeczy i być bardziej wyedukowanych w tych kwestiach, niż zwykły pan Kowalski (za zbieżność nazwisk z góry przepraszam :P).

Czynniki wyzwalające w reakcji anafilaktoidalnej są na przykład środki kontrastujące podczas badań obrazowych, temperatura (zimno), alkohol. Dla ciekawości dodam, że większość reakcji na leki są niealergiczne, mimo że często się mówi „mam uczulenie na ten lek“.
Reakcja ta może wystąpić bez poprzedniego kontaktu z czynnikiem, albowiem nie ma ona nic wspólnego z przeciwciałami.

Wstrząs anafilaktyczny to reakcja anafilaktyczna, która prowadzi do wstrząsu, czyli spadku ciśnienia tętniczego (ile dokładnie poczytajcie w kryteriach poniżej). W skutek bardzo niskiego ciśnienia dochodzi do niedokrwienia tkanek i ich niedotlenienia, co prowadzi do niewydolności wielu narządów i zgonu. Wstrząs anafilaktyczny rozwiją się szybko i w ciągu kilku minut może prowadzić do śmierci.

U kogo występuje anafilaksja?

Każdy może być narażony na to ryzyko. Szacuje się w ciągu ostatnich 10 lat liczba reakcji anafilaktycznych wzrosła pawie 5-krotnie! Około 0,05-2% osób przynajmniej raz w życiu doświadczyło anafilaksji, ale według statystyk stosunkowo rzadko prowadzą one do śmierci. Bardziej narażone są dzieci i kobiety (my to zawsze mamy pod górkę), aczkolwiek u mężczyzn anafilaksja przebiega ciężej (no to przynajmniej o tyle jesteśmy do przodu). Choroby zwiększające ryzyko wystąpienia anafilaksji są astma i atopowe zapalenie skóry.

Niekiedy do wystąpienia anafilaksji jest konieczny więcej niż jeden czynnik (np. jedzenie + wysiłek fizyczny). Nazywamy to wtedy reakcjami krzyżowymi.

Jak objawia się anafilaksja?

Wydaje mi się, że większość osób myśli, że anafilaksja polega głównie na uduszeniu się. To faktycznie jedna z najczęstszych przyczyn śmierci w przypadku anafilaksji, lecz anafilaksja to cały zespół zmian obejmujący kilka różnych układów:

Układ skórny: pokrzywka (wysypka) i obrzęk w okolicy ust i oczu (występują w prawie 90% reakcji!), rumień, swędzenie skóry

Układ oddechowy: duszność (u prawie 50% chorych), chrypka, świsty, kaszel, obrzęk gardła lub języka

Układ krążenia: niskie ciśnienie, omdlenie, zawroty głowy (o patrzcie, o tym nie wspomniałam w ostatnim artykule :P)

Układ pokarmowy: ból brzucha, wymioty, biegunka

Ponadto: uczucie lęku, nadmierne pocenie się

U dorosłych najczęściej występują objaw skórne, zaś u dzieci przeważa duszność.

Objawy mogą wystąpić w ciągu kilku sekund, minut, ale też godzin od momentu narażenia na czynnik. W przypadku reakcji anafilaktycznych na jad owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły, szerszenie, mrówki) ma ona często bardzo szybki początek. Im szybciej rozwijają się objawy, tym większe ryzyko ciężkiej reakcji, która będzie zagrażała życiu. Objawy anafilaksji potrafią się też utrzymywać do kilku dni, zwłaszcza przy reakcjach na pokarm.

Tak naprawdę do rozpoznania anafilaksji musi być spełnione jedno z trzech kryteriów (tu czysta teoria, aby nikt z Was nie pomyślał, że wysypka po zjedzeniu truskawek to anafilaksja):

  1. nagły początek choroby z zajęciem skóry lub błon śluzowych + objawy z układu oddechowego lub układu krążenia
  2. nagły początek choroby po ekspozycji na prawdopodobny alergen + objawy z co najmniej dwóch z następujących układów: skóra/błona śluzowa, układ oddechowy, układ krążenia, układ pokarmowy
  3. spadek ciśnienia po ekspozycji na znany i istotny dla chorego alergen (według prawidłowych wartości dla wieku – u dorosłych <90, u dzieci do 1 roku życia <70, od 1-10 roku życia <70 +2x wiek w latach) lub spadek ciśnienia <30% wartości normalnej dla danej osoby (na przykład, jeżeli ktoś ma standardowo wyższe lub niższe ciśnienie)

Jak wygląda wstrząs anafilaktyczny i jakie objawy są szczególnie niepokojące?

Objawy wstrząsu anafilaktycznego to blada, spocona skóra, niskie ciśnienie tętnicze, szybka akcja serca, utrata przytomności. Gdy nastąpiło omdlenie (utrata przytomności) chory może oddać pod siebie stolec lub mocz.

Należy niezwłocznie wezwać pogotowie, jeżeli wystąpiły takie objawy jak:

  • duszność i uczucie braku powietrza, chrypka
  • obrzęk twarzy, w szczególności obrzęk języka
  • utrata przytomności
  • zawroty głowy i kołatanie serca
  • nudności i wymioty
  • chory jest bardzo słaby

Średni czas wystąpienia niewydolności krążeniowo-oddechowej w przypadku reakcji wywołanej przez leki to 5 minut, jad 12 minut, a pokarm 30 minut.
Szczególnie należy pamiętać o zjawisku „podwójnego wstrząsu“, czyli że po jednym wstrząsie może pojawić się kolejny, który występuje po średnio 4 – 12 godzinach od pierwszego. Ta reakcja, zwłaszcza, jeżeli pacjent nie został prawidłowo leczony, może być o wiele silniejsza i groźniejsza.

Dlatego pacjenci, którzy trafiają na SOR powinni być obserwowani w oddziale przez przynajmniej 12 godzin, a najlepiej dobę.

Jak ratować chorego?

  • zadzwoń pod 112 lub 999
  • sprawdź, czy jest bezpiecznie (twoje bezpieczeństwo jest ważne!) i zawołaj o pomoc- jeżeli to możliwe usuń ekspozycję na czynnik wywołujący (na przykład żądło)
  • oceń stan chorego (oddycha? przytomny? we wstrząsie? – jeżeli pacjent nie oddycha rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową)
  • jeżeli chory posiada przy sobie adrenalinę natychmiast ją podaj lub niech chory sobie sam poda (patrz niżej) Podaj adrenalinę! Nie ma przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny w przypadku anafilaksji! Im wcześniej tym lepiej!
  • ułóż chorego na plecach i unieś nogi (nie rób tego, jeżeli chory ma trudności w oddychaniu lub wymiotuje!), nieprzytomne osoby (ale oddychające) należy ułożyć w pozycji bezpiecznej (bocznej ustalonej)
  • można zastosować zimne okłady w okolicy szyi, jeżeli wystąpił obrzęk czy uczycie duszności

Jak podawać adrenalinę?

Adrenalina to lek, który w przypadku anafilaksji i wstrząsu anafilaktycznego ratuje życie! Osoby, u których rozpoznano wcześniej anafilaksję powinni zawsze przy sobie nosić zestaw z adrenaliną (a w sumie to dwa). Lek jest dostępny w dwóch formach, które nadają się do samodzielnego podania i decyzja należy do pacjenta. Jedna do EpiPen® w formie autostrzykawki lub Adrenalina WZF® w formie ampułkostrzykawki. EpiPen® jest znacznie łatwiejszy w obsłudze, wygląda jak długopis, w którym nie widać w ogóle igły. Jego jedyną wadą jest niestety cena – kosztuje około 250zł. Adrenalina w formie ampułkostrzykawki jest po prostu strzykawką załadowaną lekiem. Tutaj trzeba być na tyle odpornym na igły, żeby sobie lub innej osobie móc podać lek. Lek w tej formie kosztuje około 50zł, za to nie można go tak długo trzymać poza lodówką (pół roku) co EpiPen® (wiadomo przecież, że osoba zaopatrzona w adrenalinę ma ją przy sobie, a nie zostawia w lodówce). Wersje dla dzieci mają mniejszą dawkę i występują tylko w formie EpiPen®.

Podanie adrenaliny, zwłaszcza w formie Pena jest dziecinnie proste. Wystarczy ściągnąć kapturek, uderzyć w przednio-boczną część uda z odległości około 10 cm (nawet przez ubranie – serio! uderzyć!) i poczekać w tej pozycji około 10 sekund (w przypadku strzykawki lek trzeba oczywiście wstrzyknąć) – takim sposobem lek będzie podany domięśniowo. Po podaniu miejsce należy masować przez około 10 sekund, aby przyśpieszyć rozprowadzenie leku.
Krótkie filmy instruktażowe znajdziecie poniżej.

Jak użyć autostrzykawki (EpiPen)?

W razie gdyby mimo podania adrenaliny objawy nie ustępowały lub nasilały się można podać drugą dawkę po 5-15 minutach od pierwszej dawki.

Jakie są skutki uboczne adrenaliny?

Tak jak wspomniałam wcześniej, nie ma przeciwwskazań do stosowania adrenaliny, gdy występują niepokojące objawy anafilaksji. Jeżeli nie jesteśmy pewni, czy zastosować adrenalinęczy nie, wybór jest prosty: Zastosuj! Jednak warto wiedzieć, że takie objawy jak niepokój, uczucie kołatanie serca, lub mocnego bicie serca, zawroty głowy, wymioty czy suchość w gardle są objawami, które mogą wystąpić po podaniu adrenaliny.

Anafilaksja – i co dalej?

Nie ma testów na potwierdzenie anafilaksji, diagnozę stawią się na podstawie kryteriów, które określają, czy incydent anafilaktyczny wystąpił w przeszłości. Osoba, która przebyła taki incydent powinna być zaopatrzona w adrenalinę i skierowana do dalszej diagnostyki podłoża tej reakcji.

Osoby takie zawsze powinny mieć dwie dawki leku przy sobie, w razie gdyby po jednym podaniu nie było poprawy, lub w przypadku, gdy nie uda się podać leku prawidłowo lub strzykawka będzie uszkodzona.
Po około 3-4 tygodniach od epizodu powinno wykonać się testy alergiczne (w poradni alergologicznej). Niestety w około 20-30% przypadków czynnika anafilaksji nie da się ustalić.

Dla osób które doznały anafilaksji w wyniku ukąszenia przez owada lub reakcji na jad zalecana jest immunoterapia, czyli odczulanie. Takie leczenie może trwać nawet kilka lat, ale wynagrodzeniem za to jest znacznie mniejsza reakcja uczuleniowa, chociaż nigdy na 100% nie da się wyeliminować ryzyka ponownej reakcji anafilaktycznej. Dodatkowo osoba taka powinna być przeszkolona w postępowaniu w przypadku anafilaksji oraz uświadomiona na co powinna zwracać uwagę, aby nie doszło do kolejnego incydentu.

Poza tym osoby, które znajdują się w grupie ryzyka (alergicy, którzy doświadczyli szczególnie niepokojących objawów – oceni to lekarz) powinni również być w posiadaniu adrenaliny, gdyż objawy mogą nasilać się z każdym kolejną reakcją uczuleniową.

Najważniejszą przyczyną śmierci z powodu wstrząsu anafilaktycznego jest opóźnienie podania adrenaliny do czasu przybycia karetki.



Ten poradnik omawia jedynie niektóre przypadki i nie zastępuje wizyty u lekarza. Jeżeli czujesz się źle i coś Ci dolega, skonsultuj się ze swoim lekarzem.

1 thought on “Anafilaksja – ratunku!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *